Qlobal internet azadlığı 2025-ci ildə ardıcıl 15-ci dəfə geriləyib.
Gent.az xəbər verir ki, Freedom Houseun hesabatına görə, bu geriləmənin əsas səbəblərindən biri yaş təsdiqi qanunlarının sürətlə yayılmasıdır. Hesabatda qeyd olunur ki, ABŞ daxil olmaqla həm demokratik, həm də avtoritar ölkələr onlayn platformalarda yaş yoxlamasını məcburi edərək internetdə anonimliyi ciddi şəkildə zəiflətməyə başlayıblar.
Bu qanunların əsas məqsədi uşaqları internetdəki zərərli məzmundan qorumaqdır. Lakin onların tətbiqi daha geniş və problemli bir nəticəyə gətirib çıxarır: internetdə hər kəsin şəxsiyyətini təsdiqləmək məcburiyyətində qalması. Praktik olaraq yalnız azyaşlıları yoxlamaq mümkün olmadığından, 18 yaşdan kiçik istifadəçiləri müəyyən etmək üçün bütün istifadəçilərdən yaş doğrulaması tələb olunur.
Son iki il ərzində ABŞ-nin 25 ştatı böyüklər üçün nəzərdə tutulan məzmuna giriş zamanı yaş təsdiqini məcburi edən qanunlar qəbul edib. ABŞ Ali Məhkəməsinin Texas ştatında qəbul edilən müvafiq qanunu dəstəkləməsi isə bu istiqamətdə daha sərt addımların atılacağının göstəricisi kimi dəyərləndirilir. Bundan əlavə, 16 ştat sosial şəbəkələrdə valideyn nəzarəti və yaş məhdudiyyətləri ilə bağlı yeni qaydalar tətbiq edib. Bir sıra ştat və ölkələrdə isə tətbiq mağazalarının da istifadəçilərin yaşını yoxlamasını tələb edən qanunların qəbuluna hazırlıq gedir.
Bu yanaşma internetin parçalanmasına səbəb olur. Kiçik onlayn platformalar bahalı üçüncü tərəf yaş təsdiqi xidmətlərini əldə edə bilmədikləri üçün bəzi ştat və ölkələrdə fəaliyyətlərini tamamilə dayandırmağa məcbur qalırlar. Məsələnin ən təhlükəli tərəfi isə məxfilik riskləridir. Yaş təsdiqi mexanizmləri adətən hökumət tərəfindən verilmiş şəxsiyyət vəsiqələrinin yüklənməsini və ya üz tanıma skanlarını tələb edir. Bu cür həssas məlumatların sızması isə ciddi təhlükə yaradır. Məsələn, Discord-un yaş yoxlaması üçün əməkdaşlıq etdiyi üçüncü tərəf şirkət vasitəsilə 70 min istifadəçinin sənədləri sızdırılıb. TikTok və Uber ilə çalışan başqa bir provayderin sistemində isə minlərlə sürücülük vəsiqəsi ifşa olunub.
Bu tendensiya təkcə ABŞ ilə məhdudlaşmır. Avstraliya, Danimarka, Malayziya və Fransada sosial şəbəkələr üçün yaş qadağaları və “gecə saatları” kimi sərt məhdudiyyətlər müzakirə olunur. Böyük Britaniyada qüvvəyə minən Online Safety Act qanunu isə artıq Spotify, Xbox, Reddit və hətta Wikipedia kimi platformalarda genişmiqyaslı yaş təsdiqi tələblərinə səbəb olub. Nəticədə, zərərli məzmunla heç bir əlaqəsi olmayan yüzlərlə “subreddit” belə bloklanıb.
Ümumilikdə, yaş təsdiqi qanunları uşaqları qorumaq məqsədi daşısa da, praktiki nəticədə internet azadlığına, anonimliyə və şəxsi məlumatların təhlükəsizliyinə ciddi təhdid yaradır.
